Głównym zadaniem Działu Historii jest prowadzenie prac związanych z dokumentacją oraz prezentacją dziejów lokalnych i regionalnych.
Obecnie zasób muzealiów Działu Historii liczy około 10 000 eksponatów, stanowiących rezultat bieżącego pozyskiwania zabytków oraz weryfikacji poprzednio już znajdującego się w Muzeum materiału historycznego. Największy liczebnie, obejmujący ponad połowę zasobu, jest zbiór numizmatów. W jego skład wchodzą monety, banknoty, zastępcze środki płatnicze oraz inne materiały związane z obrotem towarowo – pieniężnym, od starożytności po czasy współczesne. W mniejszej ilości, w skład zasobów Działu wchodzą zbiory medalierstwa i sfragistyki. Niezwykle wartościowy dla poznania dziejów Śląska jest liczący ponad 150 obiektów, zbiór kartograficzny w skład którego wchodzą m. in. mapy S. Minstera, M. Helwiga, J. Scultetusa, Th. Danckerta, J. B. Homanna, J. W. Wielanda, J. G. Schreibera, D. F. Sotzmanna. Na uwagę zasługują zwłaszcza egzemplarze ATLASU SILESIAE wydanego przez oficynę Homanns Erben w latach 1750 – 1752.
Zbiór rękopisów liczy około 500 obiektów, zawiera dokumenty i księgi związane z życiem mieszkańców oraz funkcjonowaniem różnych organizacji i instytucji, głównie z terenu Raciborza i Raciborszczyzny. Wśród zabytków Działu Historii wyróżnić należy zbiór: starodruków w liczbie około 50 obiektów, w skład którego wchodzą m. in. dzieła teologiczno – filozoficzne św. Tomasza z Akwinu (inkunabuł z około 1475 r.), Biblia Nicolausa Scharfenberga, XVII i XVIII-wieczne publikacje historyczne poświęcone dziejom Śląska; zbiór militariów (około 200 egzemplarzy), z wyjątkowo atrakcyjną kolekcją XIX wiecznej broni sportowej i myśliwskiej.
Wyniki prac i osiągnięcia w badaniach nad poznawaniem dziejów lokalnych i regionalnych, prezentowane są w postaci wystaw, publikacji oraz informacji prasowych.
